“Özgürlük Köleliktir, Savaş Barıştır, Cahillik Güçtür” Bu tür bir ifade gerçek hayatta duyduğumuzda, muhtemelen ciddiye almaz ya da bu sözleri söyleyen kişinin akıl sağlığında bir sorun olduğunu düşünürüz. Ancak George Orwell’in “1984” adlı romanında bu ifadeler, kitapta geçen totaliter rejimin köktenci ideolojilerini ve uygulamalarını yansıtmakta. Orwell’in bu eserinde, bu tür ifadeler toplumun her yerinde yer almakta ve halk tarafından sorgulanmadan kabul edilmekte.
“Özgürlük Köleliktir, Savaş Barıştır, Cahillik Güçtür”
Bu tür bir ifade gerçek hayatta duyduğumuzda, muhtemelen ciddiye almaz ya da bu sözleri söyleyen kişinin akıl sağlığında bir sorun olduğunu düşünürüz. Ancak George Orwell’in “1984” adlı romanında bu ifadeler, kitapta geçen totaliter rejimin köktenci ideolojilerini ve uygulamalarını yansıtmakta. Orwell’in bu eserinde, bu tür ifadeler toplumun her yerinde yer almakta ve halk tarafından sorgulanmadan kabul edilmekte.
“1984,” distopya türünün en önemli örneklerinden biridir. Orwell, bir gazeteci olarak da tanınan bir yazar olarak, yaşadığı dönemde etkin olan komünizm, sosyalizm ve faşizm gibi ideolojileri derinlemesine gözlemlemiş ve etkileyici bir hikaye oluşturmuştur. Kitap, tarihi ve gerçekçi bir altyapıya sahip olarak, hem düşündürücü hem de korkutucu bir deneyim sunar. Günümüzde bile, kitapta anlatılan tüyler ürpertici siyaset tarzının benzerlerini görebiliyoruz.
Kitap, tek parti rejiminin hüküm sürdüğü bir distopyada başlar ve bu rejim, diktatörlük anlayışıyla yönetilmektedir. Hükümet, vatandaşlarını her türlü yöntemle baskı altına alır; binalarda, sokaklarda ve insanların evlerinde yer alan ekranlar (Tel Ekran) aracılığıyla her hareketlerini izler. Her yerde “Büyük Birader Seni İzliyor” yazılı posterler bulunur. Bu rejimde, insanların yalnızca konuşmaları değil, düşünceleri de denetlenir. “Düşünce Suçu” adı verilen bir kavram, hükümetin fikirlerine aykırı düşünceleri ağır bir şekilde cezalandırır.
Bu distopyada, “Yeni Söylem” adı verilen bir dil kullanılmaktadır. Bu dilde, hükümetin istemediği bazı kelimeler yasaklanmıştır. Bu kelimeleri içermeyen bir sözlük yayımlanmış ve bu kelimelerin günlük hayatta kullanılması yasaklanmıştır. Bu kadar baskı altında, ana karakter Winston ile tanışırız. Parti’nin düşük rütbeli bir üyesi olan Winston, bu baskıcı rejimden bıkmış ve hükümetin koyduğu kuralları yıkmaya başlamıştır. Bu süreçte, gizlice Julia adında bir kadınla yakınlaşmış ve yüksek rütbeli O’Brien tarafından tuzağa düşürülmüş, ihanetlere ve işkencelere maruz kalmıştır. Sonunda direniş ruhunu kaybetmiştir.
Kitapta, rejimin uyguladığı propaganda tekniğine özellikle dikkat çekilmelidir. İlk başta, insanların bu baskıcı hükümete karşı neden isyan etmediklerini ve hatta hükümetin safında yer aldıklarını anlamak zor olabilir. Bu durum, hükümetin başarılı bir şekilde manipülasyon tekniklerini uyguladığını gösterir.
İnsanları kendi taraflarına çekmenin yollarından biri, onlara karşı tarafı nefret ettirmektir. Hükümet her yıl “Nefret Haftası” adlı bir etkinlik düzenler; burada insanlar düşmanlarına karşı nefretlerini kusar. Aynı zamanda, “İki Dakika Nefret” adı verilen günlük bir rutin de vardır. Bu etkinlikte insanlar, mevcut düşmanlarına nefretlerini gösterir ve Büyük Birader’e olan sevgilerini ifade ederler. Bu tür etkinlikler, hükümetin destekçileri bile sürü psikolojisi nedeniyle katılmak zorunda kalmasına neden olur.
George Orwell’in kitabından ilham alan Sovyetler Birliği’ndeki Joseph Stalin’in uyguladığı politikalarla benzerlikler bulunabilir. Stalin, “halk düşmanı” suçunu kullanarak rejime karşı çıkanları cezalandırmış ve nefretle öfkeleri yönlendirmiştir. Bu şekilde, düşman algısı oluşturarak destek kazanmıştır.
“1984” kitabında hükümetin propaganda yöntemleri, sosyolog Edward Bernays’in 1931’de yayımladığı propagandanın psikolojisi üzerine makaleye benzer. Bu makalede, etkili bir propaganda için dört madde belirtilmiştir:
Duyguları öne çıkarın ve tartışmaya girmeyin.
Propagandayı “biz” kalıbına sokun ve karşı tarafı düşman olarak tanımlayın.
Bireylerden gruplara yönelin.
Propagandayı mümkün olduğunca gizli tutun.
Parti, bu maddeleri başarılı bir şekilde uygular. İlk maddeyi, nefret haftası ve iki dakikalık nefret etkinliklerinde duygular ön planda tutularak gerçekleştirir. İkinci maddeyi, sürekli olarak bir düşman yaratma ve savaş durumunu sürdürme yoluyla uygular. Üçüncü maddeyi, toplu etkinliklerle gerçekleştirir. Dördüncü maddeyi ise, Büyük Birader’in sürekli olarak gizli kalmasını sağlayarak uygular.
Hükümetin uyguladığı bir diğer zihin kontrol yöntemi, dili manipüle etmektir. “Yeni Söylem” dilinde, hükümetin uygunsuz bulduğu kelimeler yasaklanmıştır. Bu şekilde, insanların hükümet karşıtı fikirler ifade etmesi engellenir. Düşünceler, dil aracılığıyla ifade edilir, bu nedenle kelimeleri kısıtlamak düşünceyi de kısıtlar.
Geçmiş manipülasyonu, hükümetin önemli kontrol yöntemlerinden biridir. Geçmişteki bilgileri çarpıtarak halkı mevcut rejime şükür ettirirler. Winston, geçmişteki bilgilerin çarpıtıldığını fark eder, ancak hükümetin belgeleri ortadan kaldırması nedeniyle kendi hafızasına dahi güvenemez hale gelir.
Kitaptaki en ünlü metaforlardan biri, O’Brien’ın Winston’a iki artı ikinin 5 olduğuna inandırmaya çalışmasıdır. Bu denklem, gerçekleri manipüle etmenin ve düşünceyi kontrol etmenin bir simgesidir. Stalin’in, Nazilerin ve Sovyetler Birliği’nin bu tarz manipülasyonları, Orwell’in romanında etkili bir şekilde yansıtılmıştır.
Sonuç olarak, “1984” kitabı totaliter rejimlerin zihin kontrolü ve propaganda tekniklerini eleştiren güçlü bir eserdir. Kitap, bu tür bir rejimin gücünü artırabileceği ve düşünce özgürlüğünü kaybettirebileceği tehlikesine karşı bir uyarıdır. Romanın sonunda Winston’ın tamamen hükümetin etkisi altına girmesi, bu tür bir rejimin insanları ne denli etkileyebileceğini gözler önüne serer. Hükümet, yalnızca bir kişiyi dönüştürmek için büyük çaba harcamış, ancak bunun ne kadar zor olduğunu göstermiştir.
Kitap, özgür düşüncenin önemini vurgular ve totaliter rejimlerin yaratabileceği tehlikeleri gözler önüne serer.